Veel ouders zullen de magie van het voorlezen kennen. Met een klein kind op schoot kan je samen volledig opgaan in een verhaal. Nu de herfstvakantie in de meeste regio’s nadert, en kinderen dus weer veel thuis zijn, is het stapeltje voorleesboeken waarschijnlijk bij veel families al in huis gehaald. Er zijn echter ook gezinnen waarin niet wordt voorgelezen. Dat is een gemis, want voorlezen speelt een grote rol in de taalontwikkeling van kinderen, volgens Els Stronks. Zij is naast hoogleraar Vroegmoderne Nederlandse letterkunde aan de Universiteit Utrecht, moeder van twee kinderen. Toen zij klein waren en zindelijk moesten worden, las ze hun voor: “Thuis gingen ze op een potje zitten en dan ga je er maar naast zitten. Ze waren toen nog heel klein, dus las ik hetzelfde boek eindeloos voor. Dat was ook het leuke voor hen: dat ze het woord voor woord kenden en mee konden praten.”

VoorleesExpress als brug tussen kansarm en kansrijk

Juist om taalachterstanden in te halen, is de VoorleesExpress in het leven geroepen. Onder andere leerkrachten en logopedisten kunnen kinderen met een taalachterstand bij de VoorleesExpress aanmelden. Vrijwilligers worden vervolgens gekoppeld aan een gezin, om daar langs te komen, samen boeken te lezen en taalspelletjes te spelen.

De doelgroep van de VoorleesExpress (kinderen uit kansarme milieus) kan er volgens Stronks bijzonder veel baat bij hebben om voorgelezen te worden. “Zij hebben vaker te maken met ingewikkelde maatschappelijke kwesties.” Denk daarbij bijvoorbeeld aan armoede of discriminatie. “Dit zijn dingen waar kinderen uit een kansrijk milieu soms van weggehaald of afgeschermd worden.” Door voorlezen worden complexe zaken in taal uitgelegd, en daar kunnen ze zich in herkennen. “Dit leidt tot een belangrijk besef: ik besta en mijn problemen zijn niet uniek.”

Zo helpt voorlezen bij het leren van taal

De opzet van de VoorleesExpress werkt volgens Stronks goed. Ze geeft aan dat kinderen met een taalachterstand er baat bij hebben wanneer ze worden voorlezen. “Voor kinderen waar thuis niet wordt of weinig wordt voorgelezen geldt dat zij geholpen worden als het decoderen [het omzetten van letters naar klanken, red.] voor hen wordt gedaan. En dat gebeurt bij voorlezen.”

Kinderen met een taalachterstand vergroten bovendien hun woordenschat. Daarbij benadrukt Stronks dat het kind nieuwe woorden in een context leert te gebruiken. “Dat is erg belangrijk: bij het voorlezen is het geen rijtje dat ze stampen.” Misschien lijkt het logisch om een kind met een taalachterstand een wat makkelijkere tekst te geven, maar Stronks geeft aan dat ook zij best mogen stoeien met moeilijke woorden. “Het is immers de kwaliteit van de schrijver om de dingen die het kind niet begrijpt, of woorden die het niet kent, toch door het verhaal of de context duidelijk te maken.”

Stronks geeft aan dat voorlezen een goede voorbereiding op zelfstandig lezen is, én dat het een gezamenlijke activiteit is waar kinderen op sociaal-emotioneel vlak dingen leren. “Wanneer je samen met een kind leest, is dit een van de weinige keren dat ze niet alleen in hun eigen hoofd zitten. Ze zien hoe een ander (de voorlezer) op dezelfde tekst reageert.” En zo leren ze zich beter in te leven in anderen. “Misschien merken de kinderen dat de voorlezer iets heel zielig vindt, of opeens hard moet lachen, op momenten waarop ze zelf nog niet door hadden dat het grappig bedoeld was.”

De kracht van een goed kinderboek

Volgens Stronks hoeft een kinderboek echt niet altijd precies aan te sluiten bij de belevingswereld van het kind, wat wel lang werd gedacht door pedagogen en didactici. “Schrijvers willen vaak helemaal geen exacte weergave van de werkelijkheid geven, en volgens de voorlezers die ik spreek, schuilt daar juist de magie in. Verhalen kunnen volgens hen in sommige opzichten niet gek genoeg.” Het is volgens haar dus helemaal niet erg dat het verhaal niet overeenkomt met hun echte leven. Sterker nog: volgens Stronks is het juist de functie van literatuur om de wereld eens door andermans ogen te bekijken.

De voorlezer moet het verhaal daarnaast zelf ook leuk vinden. “In die zin is het misschien wel goed om een klein beetje egocentrisch te denken dat het boek voor de voorlezer ook leuk moet zijn, want anders wordt deze een soort robot die voorleest.” Voorlezen is iets wat je samen doet, en het enthousiasme en de nieuwsgierigheid van de voorlezer kunnen besmettelijk werken.

Het goede voorbeeld geven als ouder

Uiteindelijk wil de VoorleesExpress dat de ouders de rol van de vrijwilliger na het traject kunnen overnemen. Daarom worden ouders betrokken bij het voorlezen. Maar wat als je als het Nederlands niet je eerste taal is? De VoorleesExpress moedigt ouders aan om in hun moedertaal te lezen, als zij het Nederlands zelf niet of minder goed beheersen. Stronks: “Als je van iemand een taal leert, die zelf de taal slecht eigen heeft gemaakt, gaat het kind inderdaad de fouten kopiëren. Uit onderzoek weten we dat dat niet werkt.” Stronks adviseert om vooral voor te lezen in de taal die je het best beheerst. “Dat is het beste voor het kind en genoeg ouders met een migratieachtergrond spreken uitstekend Nederlands.” Tot slot: “Lees zelf ook als voorlezer. Zo doe je het voor, en leer je zelf steeds weer nieuwe dingen.”

Eindredactie door Yke Uijtewaal