“Gebundelde krachten maakt sterker,” vindt sWitches. Samenwerken is cruciaal voor pamela varela en ella hebendanz. Om die reden richtten zij in 2019 met het derde lid Ines DeRu het kunstcollectief sWitches op. Op dat moment studeerden zij alle drie nog aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Inmiddels hebben ella en pamela in 2023 de Bio Art en Design (BAD) Award gewonnen. Met die prijs mochten ze een film opnemen voor het MU Hybrid Art House in Eindhoven, in samenwerking met de wetenschapper Joris Koene.

Om hun film in te luiden gaven ze bij de opening een performance, waarbij ze niet schuwden om het publiek te confronteren. In het werk van ella en pamela is ontwrichting een rode draad: ze laten zien dat het anders kan dan wat de sociale norm van ons verwacht. Zo schrijven ze hun naam met kleine letters om zich af te zetten tegen de hiërarchie van taal en zijn ze van mening dat technologie gehackt moet worden om er zeggenschap over terug te krijgen.

Hoe zien jullie de relatie tussen kunst en wetenschap?

ella: “Deze film was onze eerste echte samenwerking met de wetenschap. Toen we ons aanmeldden voor de BAD-award, voelde dat als een eerste stap richting het onbekende. We wisten nog niet precies wat we wilden doen tot we met Joris in gesprek gingen. Het was fijn om te zien hoeveel het loont om open te staan voor andere perspectieven.”

Jullie hebben het ook over cyberfeminisme. Wat bedoelen jullie precies met die term? 

pamela: “Het komt neer op een feministische stroming die het technologische tijdperk erkent en er de mogelijkheid tot een geëmancipeerde maatschappij in ziet. In plaats van zich vast te klampen aan hoe de dingen eruit zouden moeten zien ‘volgens de natuur’, neemt het cyberfeminisme hier geen genoegen mee: we kunnen dingen veranderen, we kunnen alles hacken. Uiteraard bekritiseert het ook het kapitalisme, aangezien technologie hier nauw mee samenhangt – en met productie en de industriële revolutie. Eigenlijk gaat cyberfeminisme over het ontdekken van andere manieren om technologie in te zetten, voor emancipatie.”

ella: “Het draait er om dat we niet blijven leven in de tweedeling, waar de vrouw wordt geassocieerd met de natuur en de man met technologie. sWitches gaat altijd over het doorbreken van dit patroon om die macht terug te winnen. Zodra je snapt hoe technologie werkt, is het niet meer een ongelooflijk onbereikbaar object. We hebben eerder workshops gegeven waarin we lesgaven in technologische basisvaardigheden. Zo wordt technologie weer iets waar wij als mensen zelf zeggenschap over hebben.”

‘Technologie is verheven tot een soort God’

Dus het gaat eigenlijk ook om het wegnemen van de intimiderende werking van technologie? 

pamela: “Ja, technologie is verheven tot een soort God. Het ligt natuurlijk ook in specifieke handen. Grote bedrijven, surveillance capitalism, het ligt allemaal ver buiten ons bereik. Ik snap wel dat mensen daar bang voor worden. Als het zo ontoegankelijk is, kan je het niet langer zien voor wat het in werkelijkheid is.”

Als het cyberfeminisme uitgaat van het terugnemen van zeggenschap in plaats van het verliezen van controle, dan is het eigenlijk een heel optimistische stroming?

pamela: “Het gaat erom dat men niet ontkent wat er gebeurt. We kunnen de opmars van technologie niet tegenhouden, dit is de realiteit waarin we leven, zeker in de westerse wereld. Dan is het zaak om te focussen op hoe we het kunnen gebruiken: door te hacken. Technologie is vanaf het begin altijd een menselijk hulpmiddel geweest.”

Jullie spraken net ook over de tweedeling tussen man en vrouw en technologie en natuur.

ella: “Ja, we keren daar steeds naar terug. Toen pam en ik onze research waren begonnen, realiseerden we dat onze relatie ook voor een groot deel wordt gevormd door het feit dat we van verschillende continenten komen. Ik uit Europa, pam uit Latijns-Amerika. De relatie tussen die continenten was natuurlijk erg oneerlijk en er was zoveel geweld. Dat is eigenlijk de rode draad geworden van de film. Daarnaast gaat het natuurlijk over de samenwerking tussen kunst en wetenschap, spiritualiteit en techniek, ‘mannelijk’ en ‘vrouwelijk’.”

Dus jullie blijven echt steeds terugkeren naar die binaries?

ella: “Ja, het is problematisch want de hele wereld wordt opgedeeld in ‘mannelijk’ en ‘vrouwelijk’. Ons hele denksysteem is daar zo sterk op gebaseerd. Ik denk dat als we meer fluïde zouden denken, dat de wereld er een stuk anders uit zou zien. Eerlijker.”

‘Ik denk dat als we meer fluïde zouden denken, dat de wereld er een stuk anders uit zou zien. Eerlijker’

Jullie hakken woorden op en combineren betekenissen voor de titels van jullie werken. Is het nemen van de status quo ook het uitgangspunt in de deconstructie van taal?

pamela: “Zeker. Taal is een duidelijke marker van hoe we leven en communiceren. Zoals dat niet alle talen een tweedeling hebben in voornaamwoorden zoals ‘hij’ en ‘zij’. Hoe zo’n taal functioneert, dat vormt de maatschappij. Taal zit ook vol met regels: dit mag wel en dit mag niet. Terwijl het eigenlijk de mensen zijn die taal van dag tot dag vormgeven. Dus het is het idee dat taal óók gehackt kan worden.”

Jullie confronteren het publiek met jullie performances, die redelijk expliciet zijn. Vonden jullie het in de eerste instantie lastig om jullie lichamen op zo’n tegendraadse manier te gebruiken?

ella: “Als je een reden hebt en je weet dat het belangrijk is wat je doet, dan vergeet je misschien ook ergens dat je, zeg, halfnaakt bent? Er zit altijd een idee achter het blootstellen van onze lichaamsdelen.”

Dus jullie lichaam dient jullie ideeën ook, op een bepaalde manier?

pamela: “Het lichaam is voor mij echt een communicatietool en mijn lichaam is ook wat het meest onderdrukt is geweest in mijn leven. Ik was me er in Mexico altijd heel bewust van dat ik een vrouw ben, dat ik verkracht kon worden. Er gebeurt daar veel onrecht. Ik realiseerde me dat ik mijn eigen lichaam als kunstenaar ook in kan zetten om te protesteren. Het is een politieke keuze.”

Om de politieke beladenheid van haar werk te benadrukken, noemt pamela zichzelf ook graag artivist. Technologie, rolpatronen, taal, de wetenschap en onze relatie tot de natuur en ons lichaam: eigenlijk onderligt aan alles wel een manier van denken waarop kritiek gegeven kan worden. ella en pamela willen de realiteit niet verbloemen, maar juist door hun kritiek op een mooie manier te brengen hopen ze hun publiek bewust te maken van hun onderliggende aannames. Niets is vanzelfsprekend.

re-c(O)uting: self-exploring bodies, stories, laboratories is te zien in het MU Hybrid Art House in Eindhoven tot 17 maart 2024.

Eindredactie door Sheline Kap