“Je kunt het voortdurende conflict in Soedan pas echt begrijpen als je het diepgewortelde racisme erkent dat in het land heerst,” zegt Fakhry (34). Toen Fakhry, afkomstig uit een Noord-Arabische stam, nog in Soedan woonde, was hij zich amper bewust van het genormaliseerde racisme. Het leek toen normaal om een zwarte huishoudelijke hulp te hebben die nonchalant ‘slaaf’ werd genoemd en in een aparte kamer moest eten, met eigen servies. Pas veel later, na een lang verblijf in Dubai, realiseerde hij zich hoe schrijnend deze praktijken waren. 

“Toen ik vroeger thuiskwam van het voetballen, noemde mijn moeder me djenoubi (Arabisch voor ‘zuiderling’) omdat ik helemaal zwart en vies was. Het is een heel beledigend woord, maar toen wist ik niet beter.” 

De zwarte bevolking uit Afrikaanse stammen wordt al decennia onderdrukt. Eerst door de Britten, die tot 1956 aan de macht waren, en nu door Arabische regimes. Ironisch genoeg betekent Soedan van oudsher ‘land van de zwarten’, terwijl sommige Arabieren in het land nog steeds beweren dat de zwarte bevolking niet echt Soedanees zou zijn. 

“Racisme is de norm,” zeggen de Soedanezen die vertellen over hun perspectieven op het probleem. 

Identiteit als breuklijn

“Het draait om identiteit,” antwoordt Dr. Aberhmain* (23) op de vraag waar de wortels van de onophoudende conflicten liggen. Hij was derdejaarsstudent medicijnen, en voelde door de oorlog de ‘menselijke plicht’ om zich in te zetten als dokter in Al-Fashir (Darfur) – het epicentrum van geweld. In het grootste ziekenhuis van Darfur verzorgde hij schotwonden en voerde hij keizersneden uit, met zijn studieboeken nog opengeslagen naast zich op de tafel. Artsen zijn extreem schaars in het voornamelijk Afrikaanse Darfur, een regio waar oorlog en genocide al sinds 2003 dood en verderf zaaien. 

 “Wij zijn Afrikanen en zij zijn Arabieren.” Volgens hem willen Afrikaanse stammen hun cultuur en taal behouden, terwijl Arabische groepen deze juist proberen uit te wissen. “Daarom vechten we.”  

Oumar* was 16 toen in 2023 de oorlog uitbrak in zijn stad Geneina, in West-Darfur. Al bijna twee jaar woedt er een bloedige machtsstrijd tussen het leger (SAF) en de paramilitaire Rapid Support Forces (RSF). Volgens Oumar waren er altijd wel conflicten tussen de stammen in zijn regio, maar wat hij in april 2023 meemaakte, had hij nog nooit eerder gezien. “Overal om me heen werden zwarte mensen vermoord, niet alleen door de RSF, maar ook door de SAF,” vertelt hij. Hij heeft heel veel vrienden en familie verloren, net als veel andere geïnterviewden. Nog altijd snapt hij niet waarom. “Ineens bevond ik me in een oorlog.”

Niet Arabisch genoeg

Maar er zijn meer tweedelingen te vinden dan alleen Afrikaans versus Arabisch: ook binnen de Arabische bevolking bestaan grote verschillen. Verschillende geïnterviewden benadrukken het onderscheid tussen twee groepen Arabieren in Soedan: die uit het noorden, rondom Khartoem, en die uit Darfur. Deze verdeling, zegt Aberhmain, zie je ook terug in de huidige oorlog: RSF-troepen (voormalig de Janjaweed, dezelfde mensen die de genocide in Darfur op hun geweten hebben) bestaan ​​voornamelijk uit Arabische stammen uit Darfur, terwijl de SAF grotendeels bestaat uit Arabieren uit het noorden.  

Het geloof dat sommige stammen inherent superieur zijn aan andere, is diepgeworteld in de Soedanese samenleving

Aberhmain gelooft dat deze twee groepen fundamenteel verschillen. Arabieren uit het noorden zouden zijn gemengd met bijvoorbeeld Egyptenaren of mensen uit Golfstaten. Daarentegen beweren degenen uit Darfur ‘altijd Arabisch’ te zijn geweest – hoewel velen geloven dat ze oorspronkelijk Afrikaans zijn. En Arabieren uit Darfur worden dan weer regelmatig gediscrimineerd door Arabieren uit het noorden: zij krijgen te horen dat ze Afrikaans zijn en daarom niet Soedanees. Daarnaast worden Soedanese Arabieren buiten Soedan vaak óók gediscrimineerd.  

Dr. Aberhmain wijst op de krachtige rol die propaganda speelt bij het aanwakkeren van deze haat. Hij herinnert zich een gesprek met een vriend in Khartoem, een medestudent geneeskunde, die bekende dat hij was opgegroeid met het idee dat mensen van Afrikaanse stammen kannibalisten zijn. Dit soort racistische propaganda wordt doelbewust verspreid door de overheid en de door de staat gecontroleerde media, zegt Aberhmain. Daardoor verdiept de verdeeldheid in de Soedanese samenleving zich nog verder.  

Abdulaal (25), een bekende activist in Soedanese kringen, vertelt dat de overheid sinds een paar jaar zelfs de Soedanese identiteit afpakt van sommige Afrikaanse burgers. Syriërs en Palestijnen die naar Soedan gevlucht zijn krijgen vaak wél de Soedanese identiteit. “Dat komt dus omdat dat Arabieren zijn,” legt hij uit.  

Verdeel-en-heersstrategie

Waar komt die diepe verdeeldheid vandaan? Fakhry legt een groot deel van de schuld bij voormalig president Omar al-Bashir, die, zo zegt hij, opzettelijk bepaalde (Arabische) stammen verhief en andere marginaliseerde. Het is een verdeel-en-heersstrategie, denkt hij, om een ​​groep mensen het opzettelijk oneens te laten zijn en met elkaar te laten vechten, zodat ze zich niet zullen verenigen. Anderen zeggen dat de verdeling begon met de Britse kolonisatie, die bepaalde stammen uit het noorden aanwezen die meer rechten en kansen kregen dan andere stammen.

Velen verwijzen naar het imperialistische verleden van Soedan, maar je zou kunnen zeggen dat dit verleden nog steeds voortduurt

Eén ding is zeker: de zwarte bevolking was de dupe van elke vorm van verdeling, wat leidde tot een cyclus van discriminatie en geweld. Volgens Fakhry was de genocide in Darfur een van de meest extreme gevolgen van dit diepgewortelde racisme. Het geloof dat sommige stammen inherent superieur zijn aan andere, zit tot op de dag van vandaag diepgeworteld in de Soedanese samenleving, denkt hij. 

De vloek van rijkdom aan grondstoffen

Waarom zou de Soedanese regering deze verdeeldheid zo actief voeden? 

Het antwoord ligt deels in de rijke bodem van Darfur. De regio is een van de rijkste gebieden in Afrika qua grondstoffen en landerijen. Toch leeft de bevolking er in extreme armoede. Dit is een schoolvoorbeeld van de resource curse, waarbij externe partijen zich mengen en de lokale bevolking uitsluit van de welvaart. Zo vertrekken vliegtuigen vol goud uit Darfur richting de Verenigde Arabische Emiraten, terwijl het vlees van het vee van de Darfuriërs in Egypte wordt gegeten. 

Velen verwijzen naar het imperialistische verleden van Soedan, maar je zou kunnen zeggen dat dit verleden nog steeds voortduurt. 

Meerdere activisten uit Darfur zien hierin een bewuste strategie van de Soedanese regering, die racisme als machtsmiddel gebruikt om de controle over de grondstoffen te behouden. De oorzaak van het conflict zou volgens hen heel goed kunnen liggen in het intentioneel verkeerd managen van diversiteit in het land.  

‘Gewoon Soedanees’

Kun je jezelf trots Soedanees noemen? Hierop worden uiteenlopende antwoorden gegeven. Dr. Aberhmain ziet zichzelf niet als Soedanees, maar als Zaghawi (van de Zaghawa-stam uit Darfur). Maar er bestaan genoeg trotse Soedanezen, zegt Abdulaal – waaronder hijzelf. Hij komt uit de Afrikaanse Fulani-stam. “Sommige Arabische mensen zeggen dat ik geen echte Soedanees ben door mijn stam,” zegt hij. Maar dat doet hem niks.   

Ahmed (40) is Nubisch, afkomstig uit Noord-Soedan, en hoewel hij trots is op die achtergrond, identificeert hij zich als ‘gewoon Soedanees’. Ook Muzamil (30) is trots op zijn stam uit het noorden, maar wil niet dat dat het centrum van zijn identiteit is. Hij vindt dat er één Soedan moet zijn, met alleen maar Soedanezen, waarin de stam alleen een mooi extra stukje achtergrond is. En veel jongeren zijn het daarmee eens, zegt hij. Muzamil was een bekend figuur tijdens de 2019-revolutie, toen hij als muurschilderaar vermoorde demonstranten schilderde. Hij weet daardoor goed hoe jongeren Soedan graag zouden willen zien. 

En de toekomst? Dr. Aberhmain is diep pessimistisch. Hij gelooft dat het conflict niet zal eindigen totdat alle Afrikanen uit het land zijn verdreven – of gedood. De haat tussen de groepen zit te diep, zegt hij. 

 “Natuurlijk bestaat racisme in elk land, maar in Soedan is dat veel complexer vanwege de vele verschillende stammen,” zegt Ahmed. Toch is hij optimistisch over de toekomst van Soedan: hij heeft veel vertrouwen in de meer progressieve jonge Soedanese generatie.  

Dat optimisme was tijdens de revolutie van 2019 sterk voelbaar. In protestliederen kwam racisme vaak ter sprake; iedereen hoopte op een einde aan onderlinge verdeeldheid, racisme en stammenconflicten. Een wens waarvan Fakhry, Oumar, Aberhmain, Ahmed, Abdulaal en Muzamil in ieder geval hopen dat die realiteit wordt – en vele anderen met hen. 

*Vanwege veiligheidsredenen zijn sommige namen gefingeerd. 

Eindredactie door Tessa van den Heuvel