De gouden helm van Coțofenești is eind januari zonder een greintje respect voor zijn historische waarde uit het Drents museum in Assen geroofd. Het verlies van de helm brengt onherroepelijke schade toe aan de culturele erfenis van Roemenië. Zijn afwezigheid is niet alleen een gemis voor musea en historici, maar voor iedereen die waarde hecht aan cultureel erfgoed en de doorwerking daarvan in het nu. Een nationale schat als deze is essentieel voor het gevoel van collectieve identiteit binnen een land. Het is waar hele volkeren hun oorsprong op baseren, waar hun hele hoedanigheid aan vastkleeft en wat dient als tastbaar symbool van geschiedenis en trots.

Gouden helm als voederbak

Een man snijdt genadeloos de keel van een ram door. Naast hem brullen vraatzuchtige beesten. Fantasieachtige dieren zweven door de lucht en het schouwspel wordt onderbroken door twee grote, priemende ogen.

Deze taferelen staan op de, bijna 2.500 jaar oude, helm van Coțofenești. De gouden pronkhelm weegt iets minder dan een kilo, is versierd met afbeeldingen van mythologische wezens en wordt aan de bovenkant bedekt met grote gouden knoppen. Hij werd in 1927 na een stevige regenbui gevonden door een jongen in het Roemeense stadje Coțofenești. Nog onbekend met de waarde van het object, gebruikte zijn familie de helm als voederbak voor hun kippen.

Er verschijnen zelfs complottheorieën die beweren dat de Russische geheime dienst achter de roof zit, met als doel Roemenië te destabiliseren

Een paar jaar later ontdekt een kunsthandelaar de helm, koopt deze en schenkt hem vervolgens aan het Nationaal Historisch Museum in Boekarest. Sinds oktober 2024 heeft het Drents museum de helm, samen met andere gouden topstukken, in bruikleen. De schatten vormen samen een tijdelijke tentoonstelling, gewijd aan het befaamde goud van het oude Dacië. In de nacht van 24 op 25 januari dringen drie dieven met explosieven het museum binnen en slagen erin de helm en drie gouden armbanden buit te maken.

Complottheorieën en Russische invloed

Roemenië staat op zijn kop en journalisten rapporteren gretig over elke ontwikkeling. Zo zijn er diepgaande onderzoeken gestart naar de bewaking van het Drents museum en stond de Roemeense museumdirecteur een ontslag te wachten. Er verschijnen zelfs complottheorieën die beweren dat de Russische geheime dienst achter de roof zit, met als doel Roemenië te destabiliseren. De Roemeense pro-Poetin kandidaat Călin Georgescu benadrukte aan de hand van de roof de zwakte van zijn land en zou op deze manier meer Russische invloed propageren.

Naast de geopolitieke zorgen, wordt er voornamelijk bericht over de financiële schade die de roof teweegbrengt. Zo mag de Nederlandse regering bijna zes miljoen euro schadevergoeding betalen als de objecten niet terugkomen. De toekomst ziet er op dat gebied niet rooskleurig uit, wetende dat de dieven al bijna twee maanden de tijd hebben gehad om het goud om te smelten. 

‘Maak je ernstig zorgen om verlies van historische topstukken’

De zakelijke schade is flink, maar weegt niet op tegen de dramatische emotionele schade die de Roemenen ondervinden aan het verlies van hun nationale schat. Dergelijke vondsten creëren spannende verhalen over nationale historie en liggen ten grondslag aan culturele identiteit. Ze dienen als inspiratie voor vrijwel alle vertolkingen die we vandaag de dag nog terugzien in de media. Als je liefhebber bent van historische films, stripverhalen of zelfs de Disney-franchise, moet je je ook ernstig zorgen maken om het verlies van zulke stukken.

Ze bieden nieuwe perspectieven op wat was en kunnen speculaties voeden over wat had kunnen zijn. Denk eens aan de Mayastad in Yucatán die in oktober 2024 werd ontdekt. De 6.500 blootgelegde bouwwerken lieten zien hoeveel groter en diverser het netwerk van de Maya’s was dan onderzoekers ooit hadden gedacht. 

Zoals de Roemeen zijn nationale trots ontleende aan de helm, zo doet de Nederlander dat aan de Nachtwacht

Zo vertellen de gestolen gouden schatten de geschiedenis van Dacië. Dit gebied was duizenden jaren geleden befaamd om zijn rijkdom, te danken aan alle goudaders in het Zevenburgse Ertsgebergte. Toen de Romeinse keizer Trajanus lucht kreeg van zulke welvaart, lukte het hem na twee veldtochten het Dacische grondgebied in te nemen.

Onontdekt door de hebberige Romein, bleef de gouden helm waarschijnlijk in handen van een koning of edelman in een Geto-Dacische stam. Helmen als deze werden gebruikt in de strijd tegen andere stammen en beschermden het hoofd en de nek tegen verwondingen. De ogen die in het massief goud zijn gesmeed, waren bedoeld om duivelse geesten af te weren. Fantasten geloven dat het object mogelijk toebehoorde aan de heilige Zalmoxis, een mysterieuze Getische godheid die zich bezighield met de onsterfelijkheid van de ziel. 

Kunst vormt cultuur en identiteit

Zoals de Roemeen zijn nationale trots ontleende aan de helm, zo doet de Nederlander dat aan de Nachtwacht. Wat zou er van ons overblijven als de symbolen die we gebruiken om onszelf te definiëren, verdwijnen? Hebben we dan nog een spannend verhaal te vertellen? Iets witte-doek-waardigs? Zonder culturele ankers zijn we nergens. 

Bestaansrecht ontleent zich aan identiteit. Identiteit wordt gevormd door cultuur en cultuur wordt gevormd door kunst. Gebrek aan interesse ontneemt een kunstwerk zijn waarde. De helm is nu dan ook gereduceerd tot zijn status als voederbak: waardeloos en miskend.

Eindredactie door Tijmen Koppelaar