“Het voelt voor mij nog altijd als een gelukstreffer,” spreekt Freek Blom (29) over zijn werkzaamheden als interventieverpleegkundige bij het UMC Utrecht. Dagelijks coördineert hij een achttienkoppig team tijdens het katheteriseren van patiënten met een hartinfarct.

Blom bewandelde het pad van de gezondheidszorg nadat hij als scholier tijdens een open dag het verkeerde lokaal binnenliep, op een verpleegkundeopleiding stuitte en zich vervolgens aanmeldde. “De technische handelingen zoals infuusprikken en katheters leggen spraken me heel erg aan, en na mijn eerste stage wist ik gelijk dat dit het vak voor mij was.” 

Vooral in economisch sterke landen kiezen mannen vaker voor een baan buiten de zorg

Daar waar Blom per toeval de gezondheidszorg inrolde, zijn andere jonge mannen zich vaak nog niet bewust van hun kansen in deze sector. Cijfers van het Europees Instituut voor gendergelijkheid tonen aan dat in Nederland de man-vrouwverdeling bij meerdere onderwijsrichtingen verder uit balans is dan het EU-gemiddelde, en dit vertaalt zich vooral in een genderkloof in de zorg. Vier op de vijf werknemers in de zorg is vrouw, terwijl de kloof in de verpleegkunde bijna dubbel zo groot is.

Vooral in economisch sterke landen kiezen mannen vaker voor een baan buiten de zorg. Zo ook in Nederland. Dit komt doordat er een correlatie is tussen meer economische vrijheid en een individualistischere samenleving, zegt Alexandra Lux (31), postdoctoraal onderzoeker naar de effecten van gender op onderwijs- en carrièrekeuzes aan de Katholieke Universiteit Leuven. “En dan hechten met name mannen minder waarde aan het zorgen voor en ondersteunen van anderen.” 

Om de genderkloof in de gezondheidszorg te dichten en de sector te sterken, richt Blom zich als voorzitter van stichting Mannen Netwerk Verpleegkunde (MNV) op geïnteresseerde mannen, zodat zij en masse hun boor en schroeven inruilen voor een infuus en injectienaalden. “We merken nu nog dat veel jonge mannen het gevoel krijgen dat de zorg niet de plek voor hen is. Dan zie je toch dat er een stigma op ligt die onterecht is.” 

Een ‘niet-typisch-mannelijke-keuze’ 

Dat veel jonge mannen een carrière in de zorg wegwuiven, komt mede doordat gendernormen al op vroege leeftijd verankerd zitten in het wereldbeeld van jongeren, ziet Hessel (35), projectmedewerker bij Emancipator. “Op middelbare scholen komt heel duidelijk naar voren dat iedereen vindt dat jongens leiderschap moeten tonen en sterk, dominant en niet kwetsbaar moeten zijn.” 

De groeiende manosphere, een online bubbel waarin traditionele genderrollen gestimuleerd worden, plaatst jonge mannen verder onder een vergrootglas. “Deze druk versterkt bij jongens de overtuiging dat zij hun mannelijkheid constant moet laten zien, en dat beïnvloedt ook echt de werkcultuur,” legt Lux uit.

Volgens Lux willen sommige jonge mannen wel degelijk verpleegkundige of sociaal werker worden, maar vermijden zij dit omdat ze het gevoel hebben deze ‘niet-typisch-mannelijke-keuze’ naar hun sociale omgeving te moeten rechtvaardigen. “In een omgeving waar je de economische vrijheid hebt om een genderstereotype te volgen, sta je daarom onder hogere druk om met dit stereotype in te stemmen.” 

Blom, die zelf de zorgzame én technische kant van de gezondheidszorg ervaart, herkent eveneens het gevoel dat hij zijn keuze voor de verpleegkunde moet verantwoorden. “Zeker in de beginjaren zag ik dat mijn vriendengroep er op een rare manier tegenaan keek. Zij werken niet in de zorg en hebben er ook geen affiniteit mee, dus daar moet je wel tegenop gewassen zijn.” 

Een stap-voor-stap gastvrijere zorg

Om de traditionele mannelijkheidsnormen te doorbreken en ‘zachter’ te maken, is Emancipator aangesloten bij de alliantie Worden Wie Je Bent. Sinds de jaren tachtig richtten emancipatiecampagnes zich vrijwel uitsluitend op het stimuleren van vrouwen in wetenschap, techniek, engineering en wiskunde: de STEM-sector. Daardoor is er volgens Hessel lange tijd geen aandacht geweest voor de immer stroeve integratie van mannen in de gezondheidszorg.

‘Je wordt wat je ziet – zonder voorbeelden van mannelijke zorgverleners, lijkt het geen optie’

“Het is belangrijk dat het voor jonge generaties duidelijk wordt dat iedereen kan kiezen wat die echt wil worden,” zegt Hessel. “En dan helpt het om ook in de zorg mannelijke rolmodellen te hebben die laten zien dat er meer is dan heel strikt binnen de gendernorm passen, maar dat je als man ook zorgdragend mag zijn.” 

Aan de andere kant zoeken jonge mannen minder houvast in zorgdragende rolmodellen. Onder een toegenomen mannelijkheidsdruk omarmen zij steeds vaker genderstereotypen die de zorgzame kant van mannen onderdrukken. Toch verwacht Lux dat mannelijke zorgverleners deze jongeren zullen ondersteunen bij het ontwikkelen van inlevingsvermogen en identificatie met de gezondheidszorg. “Je kan alleen worden wat je ook ziet, en als het beeld van mannelijke zorgverleners niet in je hoofd zit, is het ook geen optie voor je. Daarom kan een evenwichtigere genderverdeling in zorgberoepen de sector stap voor stap gastvrijer maken voor meer mannen.”

Samen de zorg dragen

Een evenwichtigere man-vrouwverhouding is niet alleen noodzakelijk om meer jonge mannen voor de zorg te strikken, maar ook om mannen die nu in de sector werken te behouden, zegt Blom. Hij werkt zelf op een zorgafdeling die uit ongeveer evenveel mannen als vrouwen bestaat. “Maar dat is wel uniek hoor. Als ik dat vergelijk met teams in andere ziekenhuizen, dan zie je dat er weinig mannen werken.” 

Zorgverleners die hun mannelijke collega’s op de werkvloer missen, geven weleens aan dat ze twijfelen over hun baan, vertelt Blom. “Daarom willen we met stichting MNV een netwerk creëren van verpleegkundige mannen die elkaar kunnen steunen, zodat zij zich niet alleen gaan voelen als ze daar last van hebben.” 

Het dichten van de genderkloof in de gezondheidszorg is eveneens aantrekkelijk voor zorgnemers. In de operatiekamer van het UMC Utrecht ziet Blom dat zijn mannelijke en vrouwelijke collega’s samen de zorgkwaliteit omhoogtillen. “Als ik mijn collega’s daarnaar vraag dan is iedereen relatief blij met een diverse man-vrouwverdeling. Dat is ook hoe ik het zelf ervaar. Je merkt gewoon dat wij een weerspiegeling vormen van de maatschappij, en dan kun je wat ons betreft veel beter aansluiten bij de zorgvragen van de patiënten die we op tafel hebben liggen.” 

Meer dan alleen nummertjes

Of de gehele zorgsector daadwerkelijk de inhaalslag naar een meer genderevenwichtige werkvloer kan maken, blijft vooralsnog onzeker. Volgens Hessel is het doorbreken van het taboe op mannen in de zorg een goede eerste stap. “Uiteindelijk gaat het er niet alleen maar om dat we meer nummertjes een bepaalde sector inkrijgen, maar dat jongeren al eerder in aanraking komen met zowel de zware, de mooie en de inspirerende kanten van zorgzame beroepen.” 

Wanneer meer mannelijke zorgverleners het voortouw nemen, ziet Blom in ieder geval voldoende aanknopingspunten. “De zorg is zo aan het ontwikkelen, dat we mensen met heel veel verschillende interesses en kwaliteiten nodig hebben. Als een mannelijk rolmodel die trots is op zijn vak ervoor zorgt dat jonge jongens voortaan wél een wel afgewogen keuze voor de gezondheidszorg kunnen maken, dan is dat al winst voor ons.” 

Eindredactie door Evi Verleije