Toen de Amerikaanse auteur Ryan Holiday in november 2024 in Ahoy Rotterdam sprak, kwamen daar duizenden mensen op af. Hij had het, volgens de website van Ahoy, een uur lang over de ‘praktische filosofie van het stoïcisme, het geheime wapen van de grote figuren uit de geschiedenis’.

Het succes van Holiday is slechts één voorbeeld van de populariteit van moderne interpretaties van deze antieke stroming. In Nederland verkopen bijvoorbeeld de boeken van oud-schaatser Mark Tuitert al jaren goed. Daarin geeft hij stoïcijnse tips voor ‘scherp en relaxed afgaan op je doel’. Op verschillende plekken in het land zijn ‘stoïcijnse coaches’ actief en er zijn meerdere Nederlandstalige podcasts over het onderwerp. In het Engels is het aanbod van filosofische, therapeutische en zelfhulpboeken gebaseerd op het stoïcisme al helemaal groot en bestaan er talloze Instagram- en TikTok-accounts die citaten van stoïcijnse filosofen uit de oudheid opnieuw de wereld in slingeren. Kortom: het stoïcisme leeft volop. Waarom past het zo goed bij deze tijd?

Op zoek naar raad en zingeving

Het fundament van de stoïcijnse filosofie werd in de derde eeuw voor Christus gelegd in de Stoa Poikile, een zuilengang in het centrum van Athene. Zeno van Citium, de eerste stoïcijn, gaf daar zijn colleges. In de vijfhonderd jaar die volgden, was het stoïcisme een invloedrijke filosofische school, ook in het Romeinse Rijk. De klassieke stoïcijnse denkers die vandaag het bekendst zijn, namelijk Seneca, Epictetus en Marcus Aurelius, waren Romeinen die leefden in de eerste en tweede eeuw na Christus.

De stoïcijnen dachten veel na over ethiek: hoe doet een mens het juiste? Door deugden als wijsheid, rechtvaardigheid, standvastigheid en gematigdheid na te jagen, vonden zij. Een mens moet zich daarentegen niet laten leiden door aardse zaken als welvaart of status. Hij moet binnen zijn invloedssfeer zijn uiterste best doen, maar zich niet druk maken over zaken die buiten zijn controle liggen, zoals de mening van anderen of het lot.

Ook anno 2025 zet de vraag ‘Hoe doe ik het goede?’ mensen aan om zich in het stoïcisme te verdiepen, ziet Dennis de Gruijter (46). Hij is sinds twee jaar stoïcijns coach. Mensen komen naar hem toe met vragen of problemen waar ze tegenaan lopen. Met inzichten en teksten uit het klassieke stoïcisme probeert hij ze dan verder te helpen. “Iedereen is handelingsverlegen vandaag de dag,” zegt Dennis, “want het is een ingewikkelde cultuur waar we in zitten. Voor je het weet heb je ergens een grens overschreden en zitten daar forse consequenties aan.”

Maar ook de actualiteit vraagt veel van mensen, legt Dennis uit. “Neem de verkiezing van Trump als voorbeeld. Heel veel mensen raken daarvan helemaal van streek. Terwijl je er niets aan hebt om daar van streek over te zijn.” Tegelijkertijd voelt passief of teruggetrokken zijn ook niet juist. Uit het stoïcisme hopen mensen dan te leren waar zij wel invloed op kunnen uitoefenen, stelt Dennis.

Soms coacht Dennis mensen die ‘een laag dieper’ willen gaan, bijvoorbeeld mensen die een kind hebben verloren of worstelen met een ernstige ziekte. Ze willen stoïcijnse technieken leren om daarmee om te gaan, maar hopen ook antwoord te vinden op vragen als ‘Waarom gebeurt dit?’ en ‘Hoe past dit binnen het grotere geheel?’. “Ze zoeken zingeving, alleen ze willen niet naar een autoriteit als een kerk of een goeroe of iets dergelijks. Ze hebben eigenlijk gewoon een gelijkwaardige gesprekspartner nodig,” zegt Dennis.

‘Iedereen is handelingsverlegen vandaag de dag’

Handvatten bij crisis

Esther (59)*, vrijwilliger op een basisschool, voelde zich in het dagelijks leven soms overspoeld. Door de gebeurtenissen in de wereld, maar ook door de hardheid van het debat daarover op sociale media en in haar eigen omgeving. Om daarmee om te leren gaan, verdiepte ze zich via een cursus in het stoïcisme. De inzichten die ze opdeed, helpen haar bewuster om te gaan met nieuws en sociale media, zegt ze. Om binnen haar eigen invloedssfeer een verschil te maken, sloot ze zich aan bij een politieke partij. Ook stelt ze in haar privéleven nu duidelijker haar grenzen: ‘Dit is jouw verantwoordelijkheid, en dit de mijne.’

Ard van Winden (54) gaf Esther de cursus. Hij werkt bij een ICT-bedrijf, maar zette in 2023 daarnaast een eigen bedrijfje op waarmee hij bedrijven en andere geïnteresseerden cursussen geeft over stoïcijnse thema’s.

Ook hij ziet dat zijn cursisten op zoek zijn naar zingeving. “Het is een invulling van een behoefte. De een gaat yoga doen, de ander iets anders. En veel mensen hebben van het stoïcisme kennisgenomen en vinden daarin hun antwoorden.” Dat hoeft niet altijd in plaats van een religie te zijn, voegt Ard, zelf christelijk, toe. Het kan elkaar juist aanvullen. “Of je nou atheïst bent, moslim, jood of christen: in de stoïcijnse filosofie staan deugden waarin men zich gemiddeld genomen kan vinden.”

Ards thema-avond over omgaan met tegenslag, inclusief crisis en spanningen in de wereld, was zijn drukst bezochte sessie tot nu toe. Dat is volgens hem geen toeval. “Mensen beseffen zich dat de bomen niet meer altijd de hemel in groeien. We worden misschien wel teruggeworpen op onszelf. Stoïcijnse filosofie biedt dan handvatten.”

‘Juist het stoïcisme benadrukt dat of je wint of verliest vaak buiten je macht ligt’

Broïcisme en de druk tot presteren

Op sociale media heeft een aantal populaire mannelijke influencers (‘bros’, noemt Dennis ze) het stoïcisme ook omarmd. Massimo Pigliucci, een filosoof verbonden aan het City College van New York, muntte voor het verschijnsel de term ‘broïcisme’. De influencerbroers Andrew en Tristan Tate zijn een bekend voorbeeld.

Dennis en Ard zijn beiden erg kritisch op dit soort influencers. Ze zetten stoïcijnse citaten in om jonge mannen te motiveren hun doelen te bereiken, bijvoorbeeld op gebied van fitness of beleggen. “Maar daarbij laten ze de essentie weg,” zegt Ard. “Zij zeggen dat je je emoties moet uitschakelen. Maar je kan geen gezond volwassen persoon zijn als je dat doet.”

Bovendien dragen dit soort influencers bij aan het beeld dat stoïcisme een ‘mannenfilosofie’ is. Dat is slechts ten dele waar. Hoewel de prestatiegerichte vormen van modern stoïcisme vaak met mannen worden geassocieerd, zijn de meeste deelnemers in de meer op levensfilosofie gerichte cursussen van Dennis en Ard juist vrouwen.

Dennis kijkt überhaupt met zorg naar de prestatiecultuur die rond het stoïcisme is ontstaan, ook buiten het broïcisme om. Daarbij wordt het stoïcisme gepresenteerd als een formule om je eigen succes af te dwingen. “Juist het stoïcisme benadrukt dat of je wint of verliest in het leven, vaak buiten je eigen macht ligt,” legt Dennis uit. “En als je, bot gezegd, iemand die bestemd is te verliezen vertelt dat zijn lot in zijn eigen handen ligt, dan ben je misschien wel gevaarlijk bezig. Uiteindelijk is dat hetzelfde verhaal dat we in een neoliberale samenleving al decennia horen.”

*De echte naam van Esther is bekend bij de redactie van Red Pers.

Eindredactie door Victor Schipper